BANYAGA

(Liwayway A. Arceo)

Mukhang artista! Artista nga ba? Artista?

Mula nang dumating si Fely kangina ay hindi miminsang narinig niya ang tanong na iyon na tila ngayon lamang siya nakita. Gayong umuuwi siya dalawang ulit isang taon; kung Araw ng mga Patay at kung Pasko. O, napakadalang nga iyon, bulong niya sa sarili. At maging sa mga sandaling ito na wala nang kumikibo at tumitingin sa kanya ay iyon din ang katunayang (wala nang kumikibo) wari ay nababasa niya sa bawat matimping ngiting may lakip na lihim na sulyap.

At mula sa salamin sa kanyang harapan ay nakita niya si Nana Ibang sa kanyang likuran. Hinahagod ng tingin ang kanyang kaanyuan. Matagal na pinagmasdan ang kanyang buhok. Hindi ito makapaniwala nang sabihin niyang serbesa ang ipinambasa sa buhok niya.

- Serbesa ba ‘kamo bata ka, ha?

Ngumiti siya, kasabay ang mahinang tango. At nang makita niyang nangunot ang noo nito, idinugtong niya ang paliwanag, hindi naman masama ang amoy, Nana.

Ngayon sa kanyang pagtindig ay hindi maikaila sa kanya ang pagtugon ng tingin nito sa kanyang suot. Sa leeg ng kanyang terno na halos ay nakasabit lamang sa gilid ng kanyang balikat at tila nanunuksong pinipigil ang pagsungaw ng kanyang malusog na dibdib. Sa kanyang baywang na lalong pinalantik ng lapat na lapat na saya. Sa laylayan nito na may gilit upang makahakbang siya.

- Ibang-iba na ngayon ang…lahat!… at naulinigan niya ang buntung-hininga na kumawala sa dibdib ng matanda niyang lola.

Napangiti siya. Alam niyang iyon din ang sasabihin ng kanyang ama na sa pagkakaalam niya ay hindi naging maligoy minsan man sa pagsasalita. Iyon din ang narinig niyang sabi ng kanyang Ate Sedes. At ng kanyang Insong Edong, ang balo ng kanyang Kuya Mente. At ang kanyang apat na pamangkin ay halos hindi nakahuma nang makita siya kanginang nakatoreador ng itim at kamisadentrong rosas. Pinagmasdan siya ng kanyang mga kanayon, mula sa ulong may taling bandana, sa kanyang salaming may kulay, hanggang sa kanyang mga kukong mapula sa paa, na nakasungaw sa step-in na bukas ang nguso.

- Sino kaya’ng magmamana sa pamangkin mo… matalino.

- Sinabi ko naman sa Inso…Ibigay na sa akin…papag-aralin ko sa Maynila. Nag-iisa naman ako. Ang hirap sa kanila…ayaw nilang maghiwa-hiwalay. Kung sinunod ko ang gusto ni Inang…noon… kung natakot ako sa iyakan…Tumigil siya sa pagsasalita. Alam niyang hindi maikukubli ng kanyang tinig ang kapaitang naghihimagsik sa kanyang dibdib.

- E..oo nga… Walang anu-ano’y ayon ni Nana Ibang - Tigas nga namang iyakan nang lumuwas ka…

- Noon pa man, alam kong nasa Maynila ang aking pagkakataon. Sasali ba ‘ko sa timpalak na ‘yon kung hindi ako nakakasigurong kaya ko ang eksamen?

Hindi sumagot si Nana Ibang. Naramdaman niyang may dumamping panyolito sa kanyang batok. - Pinagpapawisan ka na, a. Ano bang oras ang sabi ni Duardo na susunduin ka?

1. Alas tres daw. Hanggang ngayon ba’y ganoon dito? At napangiti siya. Alas tres o alas singko. Alas kwatro na, ah! Kung hindi lang ako magsasaya, di dinala ko na rito ang kotse ko. Ako na ang magmamaneho. Sa Amerika…

- Naiinip ka na ba? agaw ni Nana Ibang sa kanyang sinasabi.

- Hindi sa naiinip, e. Dapat ay nasa oras ang salitaan. Bakit ay gusto kong makabalik ngayon sa Maynila.

- Ano? K-kahit gabi?

Napatawa si Fely. –Kung sa Amerika… nakapunta ako at nakabalik nang mag-isa, sa Maynila pa? Ilang taon ba ‘kong wala sa Pilipinas? Ang totoo…

Biglang nauntol ang kanyang sasabihin nang marinig niya ang mahinang tatat ni Nana Ibang. At nang tumingin siya rito ay nakita niya ang kulimlim na mukha nito. At biglang-bigla, dumaan sa kanyang gunita ang naging anyo nito nang makita siya kangina. Ang pinipigil na paghanga at pagtataka sa kanyang anyo. Ang walang malamang gawing pagsalubong sa kanya. At nang siya ay ipaghain ay hindi siya isinabay sa kanyang pamangkin. Ibinukod siya ng hain, matapos mailabas ang isang maputi at malinis na kumot na ginawang mantel. Hindi siya pinalabas sa batalan nang sabihin niyang maghuhugas siya ng kamay. Ipinagpasok siya ng palanggana ng tubig, kasunod ang isa niyang pamangkin na sa pangalan at larawan lalo niyang kilala sapagkat patuloy ang kanyang kaharap nang sabihin niyang magkakamay siya.

- Ayan naman ang kubyertos…pilak ‘yan… -hiyang-hiya na sabi ng kanyang hipag. –Yan ang uwi mo…noon…hindi nga namin ginagamit…

Napatawa siya. – Kinukutsara ba naman ang alimasag?

Nagsisi siya pagkatapos sa kanyang sinabi. Napansin niyang lalong nahapis ang mukha ng kanyang Nana Ibang. Abot ang paghingi nito ng paumanhin. Kung hindi ka ba nagbagong-loob, di sana’y nalitson ang biik sa silong. Kasi…sabi…hindi ka raw darating…

Wala nga siyang balak na dumalo sa parangal. Ngunit naisip niyang ngayon lamang gagawin ang gayon sa kanilang nayon. Sa ikalimampung taon ng Plaridel High School. Waring hindi niya matatanggihan ang karangalang iniuukol sa kanya ng Samahan ng mga Nagsipagtapos sa kanilang paaralan. Waring naglalaro sa kanyang isipan ang mga titik ng liham ng pangulo ng samahan. Parangal sa unang babaing hukom na nagtapos sa kanila.

Napakislot pa si Fely nang marinig ang busina ng isang tumigil na sasakyan sa harap ng bahay. Alam na niya ang kahulugan niyon. Dumating na ang sundo upang ihatid siya sa bayan, sa gusali ng paaralan.

Hindi muna niya isinuot ang kanyang sapatos na mataas at payat ang takong.

- Sa kotse na, ang sabi niya kay Nana Ibang. Ang hindi niya sinabi: Baka ako masilat… Baka ako hindi makapanaog sa hagdang kawayan.

Ngunit sa kanyang pagyuko upang damputin ang kanyang sapatos ay naunahan siya ng matanda. Kasunod niya ito na bitbit ang kanyang sapatos. Sa paligid ng kotse ay maraming mukhang nakatingin sa kanya. Ang pinto ng kotse ay hawak ng isang lalaking nang mapagsino niya ay bahagya siyang napatigil. Napakunot ang noo niya.

- Ako nga si Duardo!

Pinigil niya ang buntunghiningang ibig kumawala sa kanyang dibdib. Nang makaupo na siya ay iniabot ni Nana Ibang ang kanyang sapatos. Yumuko ito at dinampot naman ang tsinelas na hinubad niya. Isinara ni Duardo ang pinto ng kotse at sa tabi ng tsuper ito naupo.

- Bakit hindi ka rito? tanong niya? Masasal ang kaba ng kanyang dibdib. May presidente ba ng samahan na ganyan?

1. A…e…-Hindi kinakailangang makita niyang nakaharap si Duardo. Napansin niya sa pagsasalita nito ang panginginig ng labi. A… Alangan na ‘ata…

Tumigas ang mukha ni Fely. Nagtiim ang kanyang kalooban. Si Duardo ang tanging lalaking naging malapit sa kanya. Noon. Ngayon, nalaman niyang guro ito sa paaralang kanilang pinagtapusan. At ito rin ang pangulo ng Samahan ng mga Nagsisipagtapos.



- Natutuwa kami at nagpaunlak ka… Walang anu-ano’y sabi ni Duardo. Dalawampu’t dalawang taon na…

- Huwag mo nang sabihin ang taon!- nagtatawang sabi ni Fely. Tumatanda ako…

- Hindi ka nagbabago, sabi ni Duardo. Parang mas…mas…bata ka ngayon. Sayang… hindi ka makikita ni Monang…

- Monang? napaangat ang likod ni Fely.

- Kaklase natin… sa apat na grado. paliwanag ni Duardo. Kami ang… at napahagikhik ito. –Kamakalawa lang niya isinilang ang aming pang-anim…

- “Congratulations!” pilit na pilit ang kanyang pagngiti. Tila siya biglang naalinsanganan. Tila siya inip na inip sa pagtakbo ng sasakyan.

- Magugulat ka sa eskuwela natin ngayon. Patuloy ni Duardo nang hindi siya kumibo. Ibang-iba kaysa…noon.

- Piho nga, patianod niya. Hindi naman kasi ‘ko nagagawi sa bayan tuwing uuwi ako. Lagi pa ‘kong nagmamadali…

Bagung-bago sa kanyang paningin ang gusali. At nang isungaw niya ang kanyang mukha sa bintana ng sasakyan ay nakita ang mga matang nakamasid sa kanya. Isinuot niya ang salaming may kulay. Tila hindi na niya matatagalan ang nakalarawan sa mukha ng mga sumasalubong sa kanya.

At nang buksan ni Duardo ang pinto ng kotse upang makaibis siya ay lalong nagtumining ang kahungkagang nadarama niya kangina pa. At may sumungaw na luha sa kanyang mga mata. Tila hindi na niya nakikilala at hindi na siya makikilala pa ng pook na binalikan niya.